ΔΟΚΙΜΙΟΝ

Σύμφωνα με νέες μελέτες, το πολύ αλάτι στη διατροφή μπορεί να στρέψει το ανοσοποιητικό σύστημα εναντίον του σώματος, προκαλώντας αυτοάνοσα νοσήματα, όπως η σκλήρυνση κατά πλάκας, ο διαβήτης τύπου 1 και η ρευματοειδή αρθρίτιδα.

Αυτό το συμπέρασμα προέκυψε από αρκετές ερευνητικές ομάδες που δημοσίευσαν ταυτόχρονα στην επιθεώρηση «Nature» τα ευρήματά τους. Το αλάτι ίσως ενεργοποιεί ένα τμήμα του ανοσοποιητικού συστήματος που επιτίθεται στο σώμα. Οι ειδικοί χαρακτηρίζουν τα ευρήματά τους ενδιαφέροντα και λογικά, αλλά διευκρινίζουν ότι δεν σημαίνουν πως θα υπάρξει θεραπεία για τους πάσχοντες από διαβήτη τύπου 1, σκλήρυνση κατά πλάκας, ρευματοειδή αρθρίτιδα ή άλλο αυτοάνοσο νόσημα, αν κόψουν το αλάτι.

Οι φυσικές άμυνες του οργανισμού εναντίον των λοιμώξεων μπορεί να αποσυντονισθούν στον υπερθετικό βαθμό και να επιτεθούν στους υγιείς ιστούς του σώματος, προκαλώντας ανήκεστες βλάβες. Τα γονίδια πιστεύεται ότι παίζουν ρόλο στην εμφάνιση ορισμένων αυτοάνοσων νοσημάτων, αλλά μεγάλη επίδραση μπορεί να έχουν και περιβαλλοντικά αίτια όπως είναι η διατροφή.

Μία από τις κύριες θεωρίες πίσω από τη σκλήρυνση κατά πλάκας είναι πως ενεργοποιείται εξαιτίας κάποιας ιογενούς λοιμώξεως, καθώς και ότι το κάπνισμα και η έλλειψη βιταμίνης D την καθιστούν πιο πιθανή. Τώρα, οι ερευνητές πιστεύουν ότι έχουν βρει τις πρώτες ενδείξεις πως μπορεί να συμβάλλει και το αλάτι.

Να σημειωθεί ότι το 75-80% της κατανάλωσης αλατιού προέρχεται από τα επεξεργασμένα τρόφιμα και μόνο το 20-25% το προσθέτουμε μόνοι μας στο φαγητό.

Αρκετό αλάτι έχουν το ψωμί, μερικά έτοιμα σάντουιτς, η πίτσα, τα λουκάνικα, το μπέικον, το σαλάμι, τα καπνιστά κρέατα και ψάρια, καθώς και οι κονσέρβες. Τα κορνφλέικς έχουν 1,1 γραμμάρια αλάτι ανά 100 γραμμάρια (σκεφτείτε ότι τα 100 γραμμάρια θαλασσινό νερό έχουν 1 γραμμάριο αλάτι, δηλαδή λιγότερο από τα κορνφλέικς). Φυσικά δεν συζητάμε για τα πατατάκια του εμπορίου που μια χούφτα τους μπορεί να έχει ακόμα και 2 γραμμάρια αλάτι. Τα τυριά ως επί των πλείστων περιέχουν αρκετό αλάτι. Πολύ λίγα είναι αυτά που έχουν χαμηλές περιεκτικότητες όπως π.χ. το ανθότυρο και η άσπρη μοτσαρέλα. Τέλος, ένας ζωμός κότας 10 γραμμαρίων περιέχει πάνω από 2 γραμμάρια αλάτι.

Γονίδια, αλάτι και ασθένειες
Επιστήμονες από το Νοσοκομείο Brigham and Women’s, το Broad Institute του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης (του περίφημου πανεπιστημίου ΜΙΤ) και το Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ διερευνούσαν ένα τμήμα του ανοσοποιητικού συστήματος, το οποίο σε παλαιότερες μελέτες έχει εμπλακεί ως υπεύθυνο για τα αυτοάνοσα νοσήματα.

Στόχος των μελετών τους ήταν να μάθουν πως ακριβώς παράγεται μία ομάδα κυττάρων του ανοσοποιητικού που λέγονται Τ-βοηθητικά τύπου 17 (ανήκουν στα Τ-κύτταρα του ανοσοποιητικού και είναι υπεύθυνα για την παραγωγή μιας ουσίας που λέγεται ιντερλευκίνη 17). Κάνοντας μία εξελιγμένη ανάλυση στη χημεία αυτών των κυττάρων, εντόπισαν ένα γονίδιο το οποίο φαίνεται πως παίζει καθοριστικό ρόλο στη λειτουργία τους. Μόνο που αυτό το γονίδιο δεν τους ήταν άγνωστο – το είχαν ξαναδεί, αν και σε διαφορετικό ρόλο. «Η καθημερινή δουλειά του είναι να αυξάνει την απορρόφηση του αλατιού στο έντερο», λέει ο δρ Βιτζέι Κάτσρου, καθηγητής Νευρολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ. «Όταν ρίξαμε αλάτι στην καλλιέργεια των κυττάρων που μελετούσαμε, είδαμε με έκπληξη πως αυτά μετατράπηκαν σε Τ-βοηθητικά τύπου 17 κύτταρα».

Σε επόμενο πείραμα, οι ερευνητές ανακάλυψαν πως ομάδα ποντικιών τα οποία τάιζαν με διατροφή πλούσια σε αλάτι, είχαν αυξημένες πιθανότητες να εκδηλώσουν μία νόσο όμοια με τη σκλήρυνση κατά πλάκας.

Εν τω μεταξύ, επιστήμονες από το Πανεπιστήμιο Γέιλ διερευνούσαν τις επιδράσεις του άλατος σε ανθρώπινα κύτταρα, αλλά και σε ποντίκια με σκλήρυνση κατά πλάκας. Με μεγάλη τους έκπληξη διαπίστωσαν πως όταν έδιναν στα ζώα διατροφή πλούσια σε αλάτι, η σκλήρυνσή τους ήταν πολύ χειρότερη. «Εκπλαγήκαμε που είδαμε πόσο μεγάλη επίδραση ασκούσε η αλλαγή στην περιεκτικότητα της διατροφής τους σε αλάτι», δήλωσε στο BBC ο δρ Ντέιβιντ Χάφλερ, καθηγητής Ανοσοβιολογίας στο πανεπιστήμιο.

Οι ειδικοί εφιστούν την προσοχή, διότι το όλο θέμα γίνεται αντιληπτό για πρώτη φορά, συνεπώς δεν υπάρχει χώρος για βιαστικές ερμηνείες. Επισημαίνουν επίσης πως τώρα διεξάγονται μελέτες σε πάσχοντες από υπέρταση, η οποία επίσης σχετίζεται με το αλάτι, για να καταγραφεί και επιδημιολογικά η τυχόν συσχέτιση του άλατος με τα αυτοάνοσα νοσήματα.

Διατροφή χωρίς πολύ αλάτι
«Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε αυτή τη στιγμή είναι να θέσουμε τα ευρήματά μας υπ’ όψιν του κοινού», τόνισε η δρ Αβίβ Ρέγκιεβ, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Τμήμα Βιολογίας του ΜΙΤ. «Δεν έχουμε καμία απολύτως σύσταση να κάνουμε διότι, όπως συμβαίνει πολύ συχνά, έτσι και εδώ υπάρχει ένα κενό ανάμεσα στην επιστημονική ανακάλυψη και στην σημασία που μπορεί να έχει για την καθημερινή πρακτική».

Από την πλευρά του, ο καθηγητής Χάφλερ εκτίμησε ότι μια διατροφή με μικρή περιεκτικότητα σε αλάτι είναι απίθανο να βλάψει όποιον θελήσει να την υιοθετήσει. Σχολιάζοντας τα νέα ευρήματα ο δρ Άλιστερ Κόμπστον, καθηγητής και επικεφαλής του Τμήματος Κλινικών Νευροεπιστημών του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ, είπε πως είναι απρόσμενα και πολύ ενδιαφέροντα.

«Εισάγουν μία εντελώς νέα ιδέα, την οποία ουδείς είχε έως σήμερα σκεφτεί», είπε. Έσπευσε, ωστόσο, να προσθέσει πως όσοι ήδη πάσχουν από αυτοάνοσα νοσήματα δεν θα πρέπει να αναμένουν θεραπεία, εάν αφαιρέσουν το αλάτι από τη διατροφή τους.

Τα τελευταία χρόνια υπάρχουν αυξανόμενες ενδείξεις ότι η υπερβολική παραγωγή ινσουλίνης, μιας ορμόνης που παράγεται από το πάγκρεας όταν τρώμε κυρίως υδατάνθρακες, προκαλεί αύξηση του σωματικού λίπους και παχυσαρκία.

Ο λόγος που συμβαίνει αυτό δεν είναι απολύτως ξεκάθαροw ωστόσο είναι γνωστό ότι η ινσουλίνη είναι μια ορμόνη που αποθηκεύει το λίπος. Προφανώς, όσο λιγότερο λίπος αποθηκεύεται στο σώμα τόσο καλύτερα.

Η λειτουργία της ινσουλίνης
Είναι γνωστό ότι στους υγιείς ανθρώπους το σώμα καίει πρώτα τους υδατάνθρακες ενός γεύματος και μετά το λίπος. Ύστερα από ένα συνηθισμένο γεύμα, το σώμα καίει σχεδόν αποκλειστικά γλυκόζη ενώ το λίπος οδηγείται προς αποθήκευση. Ο λόγος που συμβαίνει αυτό είναι η δράση της ινσουλίνης.

Η γλυκόζη της τροφής και ορισμένα αμινοξέα διεγείρουν την έκκριση ινσουλίνης μετά από ένα γεύμα, η οποία προωθεί την είσοδο της γλυκόζης στα μυϊκά κύτταρα για να καεί και το λίπος στα λιποκύτταρα για να αποθηκευτεί. Συγχρόνως, η ινσουλίνη καταστέλλει τη λιπόλυση, δηλαδή την έξοδο των λιπαρών οξέων από τις αποθήκες τους.

Όταν περάσουν μερικές ώρες από το γεύμα, υπάρχει μια αντίθετη διαδικασία. Η γλυκόζη έχει μειωθεί στο αίμα, το ίδιο και η παραγωγή ινσουλίνης. Αυτό κάνει το πάγκρεας να παράγει μια άλλη ορμόνη, τη γλυκαγόνη, η οποία προκαλεί λιπόλυση. Τελικά, 8-10 ώρες μετά από το γεύμα, το σώμα καίει κατά 80% λίπος και 20% γλυκόζη.

Πως όμως η ινσουλίνη καθορίζει αν το σώμα θα κάψει υδατάνθρακες ή λίπος; Ρυθμίζοντας τη δραστηριότητα δύο ενζύμων.

Το λίπος δεν κυκλοφορεί στο αίμα από μόνο του αλλά μεταφέρεται επάνω σε πρωτεΐνες και το σύμπλεγμα των λιπών και των πρωτεϊνών ονομάζονται λιποπρωτεΐνες. Κυκλοφορώντας οι λιποπρωτεΐνες στο αίμα, περνούν από τα τριχοειδή αιμοφόρα αγγεία όπου υπάρχουν στην επιφάνειά τους (στα ενδοθηλιακά κύτταρα) ένζυμα που λέγεται λιποπρωτεϊνικές λιπάσες (LPL). Τα ένζυμα αυτά απελευθερώνουν το λίπος από τις λιποπρωτεΐνες, το οποίο στη συνέχεια εισέρχεται στα γειτονικά κύτταρα είτε για να καεί είτε για να αποθηκευτεί.

Η ινσουλίνη ρυθμίζει τη δραστηριότητα των LPL. Ενεργοποιεί τις λιποπρωτεϊνικές λιπάσες που βρίσκονται στον λιπώδη ιστό και απενεργοποιεί αυτές που βρίσκονται στον μυικό ιστό. Αυτό έχει ως συνέπεια να αποθηκεύεται το λίπος αντί να καίγεται.

Όταν έχουν περάσει κάποιες ώρες από το γεύμα και η ινσουλίνη έχει μειωθεί στο αίμα, η γλυκαγόνη διεγείρει τη δράση των ενζύμων που ονομάζονται ορμονοευαίσθητες λιπάσες ή HSL (Hormone-sensitive lipase) και βρίσκονται μέσα στα λιποκύτταρα. Τα ένζυμα αυτά διασπούν τα τριγλυκερίδια που βρίσκονται στα λιποκύτταρα και το λίπος πηγαίνει την κυκλοφορία αίματος για να καεί στους ιστούς.

Μελέτες και υδατάνθρακες
Τι αποδείξεις υπάρχουν ότι η ινσουλίνη πράγματι παχαίνει; Δυστυχώς, δεν έχουν γίνει πολλές έρευνες γύρω από το θέμα όμως υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι η ινσουλίνη έχει αυτό το αποτέλεσμα.

Για παράδειγμα, κάποια άτομα που έχουν λάβει θεραπεία με ινσουλίνη διαπιστώθηκε ότι αύξησαν το βάρος τους. Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2008 στο περιοδικό The New England Journal of Medicine και αφορούσε διαβητικούς έδειξε ότι όσοι έκαναν εντατική θεραπεία με ινσουλίνη κέρδισαν περίπου 3,5 κιλά μέσα σε περίπου τρία χρόνια.

Ένα άλλο στοιχείο είναι ότι ορισμένα αντιδιαβητικά φάρμακα που μειώνουν τη γλυκόζη, μειώνουν επίσης και το σωματικό βάρος. Σε μια μελέτη, 3,700 υπέρβαρα και παχύσαρκα άτομα λάμβαναν καθημερινά είτε το φάρμακο Victoza (λιραγλουτίδη), το οποίο ρίχνει τη γλυκόζη, είτε ένα εικονικό φάρμακο. Όλα τα άτομα ακολουθούσαν μια δίαιτα που του παρείχε 500 θερμίδες λιγότερες από το κανονικό. Το 66% όσων λάμβαναν λιραγλουτίδη έχασαν 5% του βάρους τους ενώ το 30% έχασε το 10%. Η απώλεια βάρους στην άλλη ομάδα ήταν αρκετά μικρότερη.

Τέλος, ένα πείραμα το 2012 σε ποντίκια έδειξε ότι πράγματι η χορήγηση ινσουλίνης προσθέτει κιλά. Ο James Johnson, επίκουρος καθηγητής φυσιολογίας χορήγησε σε δύο ομάδες ποντικών μια διατροφή με πολλά λιπαρά. Τη μια ομάδα αποτελούσαν φυσιολογικά ποντίκια και την άλλη ποντίκια που μπορούσαν να παράγουν μόνο μισή από την φυσιολογική ποσότητα ινσουλίνης. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι τα κανονικά ζώα να γίνουν υπέρβαρα ενώ αυτά που δεν παρήγαγαν αρκετή ινσουλίνη να διατηρήσουν το βάρος τους διότι δεν αποθήκευαν τις επιπλέον θερμίδες.

Το πόρισμα είναι ότι οι υδατάνθρακες παχαίνουν επειδή αυξάνουν την έκκριση ινσουλίνης. Για να κάψετε σωματικό λίπος θα πρέπει πρώτα να κάψετε τους υδατάνθρακες που φάγατε. Αν λοιπόν τρώτε πολλούς υδατάνθρακες, και άρα έχετε υψηλά επίπεδα ινσουλίνης στο αίμα, δεν αφήνετε το σώμα σας να κάψει λίπος.

Αν το αποθηκευμένο λίπος δεν μπορεί να κυκλοφορήσει εύκολα στο αίμα, λιγότερη ενέργεια είναι διαθέσιμη και πεινάτε περισσότερο προσθέτοντας κιλά. Πίσω όμως από τις παραπανίσιες θερμίδες βρίσκεται η έκκριση ινσουλίνης.

Η λιποπρωτεϊνική λιπάση
Αν η υπερβολική έκκριση ινσουλίνης πράγματι παχαίνει επηρεάζοντας τα ένζυμα του σώματος, μπορούν να εξηγηθούν ορισμένα άλλα φαινόμενα, όπως το γεγονός ότι οι άνθρωποι παχαίνουν τις τελευταίες δεκαετίες της ζωής τους και ότι άνδρες και γυναίκες τοποθετούν το λίπος σε διαφορετικά μέρη του σώματος.

Για παράδειγμα είναι γνωστό ότι τα οιστρογόνα μειώνουν το σωματικό λίπος. Ο λόγος είναι ότι εμποδίζουν τη δραστηριότητα των ενζύμων LPL στο λιπώδη ιστό, δηλαδή εμποδίζουν την αποθήκευση του λίπους. Όσο πιο πολλά οιστρογόνα έχει μια γυναίκα, τόσο λιγότερο λίπος αποθηκεύει. Αντίθετα, μια γυναίκα που έχει αφαιρέσει τις ωοθήκες της ή έχει περάσει στην εμμηνόπαυση, συνήθως κερδίζει κιλά. Αυτό συμβαίνει και στα θηλυκά ζώα που τους αφαιρούνται οι ωοθήκες. Τα ζώα παχαίνουν γιατί τρώνε περισσότερο αλλά η πραγματική αιτία είναι η αποθήκευση του λίπους που αυξάνει την πείνα.

Η δράση των ενζύμων LPL μπορεί να εξηγήσει γιατί άνδρες και γυναίκες έχουν διαφορετική κατανομή λίπους στο σώμα τους. Στους άνδρες, η δραστηριότητα αυτών των ενζύμων είναι αυξημένη στη κοιλιά ενώ στις γυναίκες είναι αυξημένη στους μηρούς.

Ένας λόγος που οι άνδρες παχαίνουν με τα χρόνια είναι ότι μειώνεται η παραγωγή τεστοστερόνης η οποία αυξάνει τη δραστηριότητα των LPL στη μέση τους. Οι γυναίκες επίσης βάζουν λίπος στη μέση τους κατά την εγκυμοσύνη διότι αυξάνεται η δράση αυτών των ενζύμων στην περιοχή.

Στη Γερμανία, τη χώρα της ευμάρειας, το 20% των κατοικιδίων ζυγίζει αρκετά πάνω από το κανονικό βάρος τους. Η τάση είναι αυξητική και παρατηρείται σε όλες τις προηγμένες χώρες.

Όπως και στους ανθρώπους, η παχυσαρκία στα κατοικίδια ζώα οφείλεται στην υπερβολική πρόσληψη τροφής και στην έλλειψη σωματικής άσκησης. Οι ιδιοκτήτες δίνουν τρόφιμα ως τρόπο ανταμοιβής στα κατοικίδια ζώα τους, γεγονός που συμβάλλει στην υπερφόρτωση θερμίδων. Επίσης, τα κατοικίδια που περιορίζονται σε ένα σπίτι ή σε μια μικρή αυλή δεν κινούνται τακτικά και είναι πιο επιρρεπή στην παχυσαρκία.

Σύμφωνα με το Ινστιτούτο Διατροφής και Διαιοτολογίας Ζώων του Πανεπιστημίου της Λειψίας περίπου το 40% των σκυλιών και των γατιών στην κεντρική Ευρώπη θεωρούνται υπέρβαρα. Η Κορνέλια Ρούκερτ, επιστήμονας στο ινστιτούτο, λέει ότι τα κατοικία ζυγίζουν 20-30% περισσότερο από ό,τι πριν από 50 χρόνια.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, τα ποσοστά των υπέρβαρων ενήλικων σκύλων είναι 23-53% ενώ το 5% είναι παχύσαρκοι. Η επίπτωση στις ενήλικες γάτες είναι 55% και 8% αντίστοιχα. Στην Αυστραλία, τα παραπανίσια κιλά στους κατοικίδιους σκύλους πλήττουν το 40%.

Η εξέλιξη αυτή είναι ανησυχητική διότι, όπως και στον άνθρωπο, αυξάνει στα ζώα τον κίνδυνο εμφάνισης διαβήτη τύπου 2, καρδιακών νόσων και άλλων ασθενειών σχετικών με το υπερβολικό βάρος. Μέχρι και δύο χρόνια από της ζωή τους μπορεί να κοστίσει στα κατοικίδια το υπερβολικό πάχος. Επίσης, υπάρχουν συνέπειες στην καθημερινή ζωή των κατοικιδίων. Μια γάτα για παράδειγμα, εξαιτίας του υπερβολικού βάρους της δεν μπορεί να πλυθεί, όπως υπό κανονικές συνθήκες.

Στην Κτηνιατρική Κλινική του Πανεπιστημίου Λούντβιχ Μαξιμίλιαν του Μονάχου λειτουργεί ειδικό ιατρείο πρόληψης και αντιμετώπισης της παχυσαρκίας για τα μικρά κατοικίδια ζώα. Είναι η πρώτη κλινική αυτού του είδους στη Γερμανία και ειδικεύεται στις γάτες και τους σκύλους.

Όπως επισημαίνουν οι ειδικοί, το πρόβλημα της παχυσαρκίας των κατοικίδιων έχει να κάνει σε μεγάλο βαθμό με τις συνήθειες και τον τρόπο ζωής των ανθρώπων που ζουν μαζί τους. Για παράδειγμα, όταν οι ιδιοκτήτες λείπουν όλη τη μέρα στη δουλειά και επιστρέφουν αργά στο σπίτι, συχνά δεν έχουν την ενέργεια για να ασχοληθούν με τα κατοικίδια. Έτσι τα κατοικίδια δεν κινούνται και σταδιακά παίρνουν βάρος. Επίσης, δείχνουν την αγάπη τους προς τα ζώα ταΐζοντάς τα. Πολλοί ιδιοκτήτες δεν ενδιαφέρονται αν το κατοικίδιό τους έχει πάρει κιλά, αλλά μια παχύσαρκη γάτα δεν είναι ένα ευτυχισμένο ζώο.

Να σημειωθεί ότι ο κίνδυνος παχυσαρκίας σε σκύλους (αλλά όχι στις γάτες) σχετίζεται ως ένα βαθμό με το αν οι ιδιοκτήτες τους είναι παχύσαρκοι ή όχι, σύμφωνα με μια μελέτη.

Στις γάτες, η στείρωση αυξάνει τον κίνδυνο παχυσαρκίας, εν μέρει επειδή η μεταβολή των ορμονών μετά τη στείρωση μειώνει τον βασικό μεταβολικό ρυθμό και εν μέρει επειδή οι στειρωμένες γάτες έχουν μειωμένη κλίση για κίνηση.

Στην κλινική του Μονάχου οι ειδικοί προσπαθούν να επαναφέρουν τα παχύσαρκα κατοικίδια στο κανονικό τους βάρος και να τους «μάθουν» καλές διατροφικές συνήθειες, ενώ δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στην ποσότητα και την ποιότητα των ζωοτροφών.

Κάθε πρόγραμμα αντιμετώπισης της παχυσαρκίας πρέπει και στα κατοικίδια να είναι εξατομικευμένο, όπως για παράδειγμα στην περίπτωση της Μάουζι, μιας γάτας με περιττά κιλά που όταν έχασε την αδερφή της πήρε ξαφνικά βάρος. Με τη βοήθεια της κτηνιάτρου Πέτρα Κέλε, η Μάουζι από 6,7 κιλά προσπαθεί να πέσει κάτω από τα 5. Πώς; Μειώνοντας και βελτιώνοντας την ποσότητα της ζωοτροφής και παρακολουθώντας την πρόοδο που κάνει με ένα ειδικό ηλεκτρονικό πρόγραμμα στο ιατρείο.

Όπως σημειώνει η Γερμανίδα κτηνίατρος, στο σπίτι χρειάζεται το «όχι» στα υπέρβαρα κατοικίδια όταν ζητούν επίμονα επιπλέον τροφή.